Laatste update: 24-10-2013
Brugge had eeuwen geleden reeds zijn Ros Beiaard, reuzenmannen en vrouwen.
Joost De Damhouder vertelt in zijn ‘Cronycke van Vlaenderen, omstreeks het jaar 1550, over de
Reus Goliath en het paard van Troye oft ‘Rosbeyderspeerdt’ anders geseyd ‘Het Peerdt van Amesien ‘, die in dezelfde H. Bloedprocessie ging.
 |
Poertoeren met kruitmagazijn
aan het Minnewater te Brugge |
Er was reeds in 1512 al sprake van de Brugse reus ‘Goliath’, die door een verschrikkelijke brand op 7 maart 1575 om het leven kwam. De Brugse reus ‘Goliath’, had destijds zijn onderkomen in een schuur, dat naast de Poertorre gelegen lag.
‘….so barnden, up de moere, beede de scheuren van den Stedenhuuse, ten Minnenwater, daeraf d’eene was twerckhuis ende d’andere daerinne stonden de reuze ende alle andere toghen van de stede, dienen ter decoratie van den heilgen bloeddach: die ooc al verbarnden: en was ’s anderendachs oheschauwet naer costume. (Secrete Resolutieboec)’
Het was in deze schuur waar dat ook nog ander stadsmateriaal gestapeld stond, een brand zou woeden. Goliath, de mythologische sprookjesfiguur kon tegen het hellevuur niet optornen en moest het onderspit delven. De kolos onderging een verschrikkelijke vuurdood en verdween voorgoed.
Nieuwe Brugsche Reus in 1666
Pas in 1666, zou Brugge terug een geboorte mogen meemaken van
reus ‘Trevanus’, die een dochter had, ‘Rosalie’ genaamd en met de Perzische reus ‘Aureliaan’ in 1670 huwde. Vervolgens kreeg Trevanus nog twee zonen namelijk ‘Majoraen’ en ‘Grudius’.
In een handschrift dat dateert uit 1686, die acht bladzijden telt (0.16 x 019m), staat een beschrijving te lezen, over de jaarlijkse ommegang:
‘Korten tijd daer naer volgde den gewoonelvcken ommegang van reusen, reusinnen, Rosbeyaertspeerd en verscheyde andere wagens seer aerdig opgepronckt tot groote genoechte van de aenschouwers’.
In de Chronycke van Vlaenderen door N.D. en F.R., nóg over 1686, is er sprake van:
‘…den befaemden Reus Trephanus verselt met vier kleyne Reuskens en soo veel Reusinnen, maer al even bevallig als konstig aengetackelt’.
Een zekere dichter
Gheleyn Scheppers, schreef enkele maanden voordat de Meifeesten plaatsvonden, het volgende:
‘Men plagh weleer te sien oock jaerlycksche vreughden,
‘Als ’t landt in ruste was, en dat tijden deughden:
‘Men sagh een reus in Brugh’ met een Ros-Bayaert peert.
‘Maer door ons sondens straf is ond die vreught gheweert’.
Brugge kreeg er nog Reuzen bij
Nu moet men weten, dat het land toen tot over zijn kop jarenlang in grote oorlogen van
Lodewijk XIV waren verzeild. De Bruggelingen noemden hem ‘Pietje Quatorze’ met zijn grote mond. Hij droomde weliswaar van roste duivels en uitte de wens, om het land geheel in te palmen daarmee.
Maar 1686, was voor Brugge een jubeljaar voor het Heilig Bloed. Willen of niet…Brugge zou vieren. Het was immers honderd jaar geleden dat Jan Perez de Malvenda het H. Bloed uit de klauwen der geuzen verlost had.
Met de reuzenfamilies stelden onze goede voorouders zich ook overal nier meer tevreden. Er moesten er steeds meer zijn! Grootvader en grootmoeder werden uitgenodigd, daarboven nonkel met matant met de schoonzoon en daarbovenop de vrienden. Zo stapten te Lier en te Brugge in het laatst van 17de eeuw negen reuzen in de stoet.
Reus Trevaphanus, kwam na het treurdicht van bovenvermelde Scheppers met zeven andere Reuzen op de proppen, om in de ommegang deftig mee te stappen. Het jaar daarna, volgens het boekje van Van der Plancke ‘thesaurier’ van Brugge, staat te lezen, dat er vier nieuwe Reuzen, die luisteren naar volgende namen:
‘Macharius, Poliphemus in een kinderwagen gelegen, Orestes en Machogge, die de vrouw was van Trefaen. De vrouw van Trefaen, die aardig was aangetroeteld met dikke kloefen, hoort men dikwijls heden ten dage nog zeggen, wanneer men er uitziet zoals zij: ‘Né!....’t is lijk moeder Machogge’.
Het verhaal van de Reuzen gaat nog verder. Er is sprake van wanneer Reus Trevanus terugkeert van het beleg van Wenen, hij de Turk heeft verslaan. Reus Aurelianus vond het op zijn beurt jammer dat hij bij Diederik van den Elzas en bij zijn vader niet was, om er mee te vechten.
Ieder jaar terug tot aan 1696, bracht men nieuwigheden in het Reuzenvertoon. Misschien doen we er goed aan, om de geest uit die tijd der Reuzen beter te verstaan en in een kader te brengen. Iets dat eigenlijk niet misplaatst zal zijn. Alles kwam ten berde in stoeten zoals deze van:
’‘Ortuyne’, de laatste ‘steersterre’, de ‘Pellicaen’, ‘den Bergh Parnassus’, met de neghen Sanghgodinnen, dewelke het Bloed Christi singhen weerdiger als den Hypocreenschen Vloedt’ ‘den Hemel-en den Hellewaeghen van Brugghe’ met de duivels: ‘Hentje peck, Pluto, Rhadamantus, Mahomet, Asmodeus, Satan, Belial en Leviathan’.
Stamvader Trevanus kwam aan het woord en citeert:
‘Godt lof, hier ben ick bij mijn huisgezin verschenen
Vol pracht en heerlijkheid; mijn droefheid is verdwenen.
Al ben ik buiten in het land, dan hier geweest
Nu ben ik heel gezind dees Brugsch kermisfeest
En dese jubilé met vreugde in doorbringen,
Om wat vermaeck te doen aen dese vreemdelingen.
Wat dunkt u, Aureliaan, van zoveel vreemde lien?
Aureliaan
Ik heb nimmerzeer zooveel bijeen gezien!
Papa! Hoe, komen zij bezien onze kleren?
Trevanus
Neen! Maar zij komen hier begroeten ’t Bloed des Heeren
Dat over 100 jaar in ‘tkristallijne glas
Verheven werd gelijk het van te voren was,
Dat Frederick de Graaf alhier tot Brugge brachte
Wanneer men schreef het jaar elfhonderd veertig achte’.
Enz., enz.
Hoe zagen onze reuzenpoppen er eigenlijk uit? Hun lichaam was meestal van bordpapier gemaakt. Daar bovenop wordt dan soms een kunstige houten kop opgeplaatst. De handen zijn meestal van hout De onderste ledematen zijn vervangen door die van de dragers, die onder de lange rok verborgen lopen.
Wandelende en rijdende reuzen waren voorafgegaan door trommelgeluid en fluit of soms van een ‘moeselaar’ of doedelzakspeler. Niet overal waren ze echter tevreden over deze muziek en werd dit door vioolmuziek vervangen.
Gaan we nu naar het jubeljaar van 1749, waar dat er op 3 en 18 mei van dat jaar de generale processie uitging, volgens de beschrijving van de vreugdeteeckenen van Andreas Wydts:
Toen de ‘Processie van Devotie naer den 12 uren binnen’ was en nadat de ‘Busschieters staende gerangeert voor het Stadt-huys, sonder dan te spaeren poer, dry mael hunne Musquetten ghelost hadden, ten tijde dat het H. Bloedt op de Capelle weg gestelt wierdt’, begon ‘den ommegang van de zeven Triump-Wagens’ ‘de Rijbende of Calvacade’ en ‘de Verthooningen gegeven bij de respectieve Ambachten ende Neringen’.
De ‘Verthooningen’ bestonden uit een heelen reesem gepinte wagens met al de beesten op van den dierentuin en wildemans rondom en heidensche goden, water- en boschgodinnen….Ook Bacchus was erbij. Zo trokken een pelikaan, een arend, een zwaan, een feniks, een struisvogel, een os, eenn nachtegaal, een kemel, een rhinocerus, een krokodil, een walvis en een eenhoorn voorbij.
De pelikaan, die sedert alouden tijden symbool stond voor vader- en moederliefde, thans van de Zaligmaker zelf, die ons in ’t Heilig Sacrament met zijn eigen Vleesch en Bloed spijst, was aangewezen om in de verheerlijking der heiligen een grote rol te spelen. Daarom stelde hij in Brugge in 1749 d’oprechte liefde’ voor. De zwaan beelde op zijn beurt het zinnebeelde uit van de stervende Christus.
De Brugse reuzen uit 1749
 |
| Het Ros Beiaard van Brugge 1749 |
En allen, met evenveel devotie, zongen, klongen en dopten dichten af…ter eere van het Heilig Bloed. Dan volgden het ‘Ros-Beyaertpeerdt met de vier Aymons-kinderen daerop sittende en vier Schildt-knaepen te voet’.Het Ros was 25 voet hoog. Bruanus was de oudste broerder. Dan volgden Caucatius, Sanarus en Conigentius. De vier schildknapen heten: Stautavus, Ingelbertus, Vosenus en Fabianus.
 |
| De Brugse reuzin Floriana 1749 |
Eindelijk kwamen de Reuzen. Het was immers 53 jaar geleden dat men ze niet meer gezien hadden. Eigenlijk lag het stadsbestuur een jaar ten achter met de viering van dit jubeljaar. De stad Brugge wilde niet eerder beginnen zolang zij van de Fransen niet ontdaan waren. Het feest dat destijds zijn doorgang had, had véél mooier kunnen zijn, want "het speet de Borgers seer, dat sij hun werck niet naer wensch hadden kunnen voltoyen, door tydt gebreck".
 |
| De Brugse reuzin Fedelia 1749 |
Als eerste in de rij zag men reuzin, dochter ‘Floriana’, die 15 voet hoog was. Gevolgd door reuzinmoeder ‘Fidelia’, die 21 voet hoog was, met daarna de nagelnieuwe Reus ‘Germanus’; die 26 voet hoog was.
Reus Germanus was de zoon van Aureliaen en Rosalie uit 1670 en moest grootvader zeggen tegen Trevaen uit 1666. Dat geslacht was immers volledig uitgestorven. Dit volgens Stadsdrukker Andreas Wydts, die woonachtig was in de Breydelstraat in St.-Antonius. Na 53 jaar van afwezigheid, zo vertelt Reus Germanus in de stoet, kwam hij zijn ‘hou en trouw’ bieden aan Prins Karel van Lotharingen, om ons ‘Vlaemsche Recht te helpen Staeven’!
 |
| De Brugse reus Germanus 1749 |
In de ‘Jaerboeken van Custis’(1704-1752), vind men dezelfde Reuzen. Maar in het boek met titel: ‘Beschryvinge van het Dierbaer H. Bloedt Jesus Christi’, uit 1749 gedrukt bij J. Beernaerts (26 blz.) worden de Reuzen en het Ros anders voorgesteld. Ook Beernaerts woonde in de Breydelstraete.
De ergste vijanden van de reuzen
Maar om te besluiten hadden de reuzen ook hun vijanden. Hoe vreemd ook het moge wezen, toch moesten deze goedaardige loebassen alert zijn. Buiten het vuur waren hun gevreesde vijanden, de ratten en de muizen, die hun karkassen stuk knaagden met hun scherpe tanden . Niet alleen dat, maar ook was het de mens zelf, die ooit deze reuzen lieten verbranden.
Het verbod van 1786
In 1786, verbood
Jozef II en de koster, die met verontwaardiging de stoeten aanschouwde, om nog zulke vertoningen te laten doorgaan. Vervolgens zorgde de Franse Revolutie, de Scansculotten ervoor, dat zij op de brandstapel terechtkwamen, onder het zingen van een dolle ‘Carmagnolle’ en van het huilen van een woeste ‘ça ira’.
Het waren de oorlogen, die de dorpen en steden verwoesten en zo de bloeiende oorden in vormeloze puinhopen deden herschapen. Maar geen enkel van deze machten slaagde er ooit in, om het geslacht der reuzen uit te roeien…
We maken een sprong naar 1947
In West-Brugge maakten de inwoners in 1947, de geboorte mee van een eerste nieuwe reus, die naar de naam Gravin d’Essar zou luisteren’. Het jaar daarop in 1948, kwam reus Portos haar vervoegen. Twee jaar later in 1950, was het terug feest in de wijk van West-Brugge, want reuzin en marktkraamster Moeder Louise, deed haar intrede. Het was nog niet gedaan, want in 1954, maakte Medard De Cloedt (1907-1965), zijn laatste Brugse reus, Robrecht van Bethune.
Zijn inspiratie tot het maken van reuzen moet gezocht worden bij het betrekken van het café ‘Wit Huis’ destijds gelegen op de hoek van de Smedenstraat en Guido Gezellelaan. Op zijn zolder lag er een loodzware plaasteren reuzenkop.
 |
De vier Brugse reuzen op de Burg in 1957 vlnr.: Gravin d'Essar,
Portos, marktkraamster moeder Louise en Robrecht van Bethune.
Deze Brugse reuzenfamilie werden door wijlen Medard De Cloedt
(1907-1965) tot leven gebracht. |
Hoe deze er daar terecht gekomen was, wist niemand, die ooit destijds deel hadden uitgemaakt van zijn folkloristische groepering nog te herinneren. Optillen lukte helaas niet!
Naar verluidt heeft men deze kop moeten stukslaan om het naar beneden te kunnen brengen.
Na het overlijden van Medard De Cloedt in 1965, bezieler en ontwerper van zijn vier loebassen, treurden de reuzen om het verlies van hun schepper. Zij bleven lange tijd opgeborgen en bleven doelloos voor zich uitstaren.
Misschien nog dit: ‘
De reuzen van Nevele, vooral Wouter van Nevele en Joanna van Beveren, tonen vele gelijkenissen met gravin d’Essar en Robrecht van Bethune'. Er wordt in hun voorstelling en herkomst van beide reuzen, naar Medard De Cloedt verwezen.
Bronnen:
Zie het boekje geschreven door Dr. C. De Baere (N.V. Standaard-boekhandel- Brussel uit 1930), dat gaat over: ‘Onze Ommegangsreuzen’.
Vervolgens ook Biekorf ‘H. Bloedprocessiën’, door H. Rommel, jaargang 1900
Jaerboeken van Custis. Onder Carel den V Keyser XXXII Graeve
Foto’s: verzameling Noël De Mey
© SABAM
Op de hoogte blijven? Abonneer je op mijn feed.
Noël De Mey
